Orta Asya da geçen beş yılın hatıralarını tekrar etmek, Kırgızistan’daki olaylarda mağdur ve mülteci durumuna düşen halkın yaralarına bir nebze olsun merhem olmak ve Türk halkının selamlarını – duygularını bölgeye taşımak amacıyla 17 Ağustos 2010 tarihinde, Kırgızistan’ın Oş ve Celalabat şehirlerine ayni ve nakdi yardım götürme imkânımız oldu.
Yaklaşık üç tır kadar ayni yardımı halka ellerlimizle dağıttık. Daha sonra gelen on tır kadar yardımsa gümrük işlemleri dolayısıyla oradaki gönüllü arkadaşlar tarafından biz geldikten sonra dağıtıldı. Bu yardım esnasında Özbek ve Kırgız birçok mağdur evi ziyaret ettik. Şehirde yer yer tüm Kırgız ve Özbek mahallerinde yakma – yıkma ve yağmalama faaliyetlerini esefle müşahede ettik. İnsanların korkuları aradan çok uzun süre geçmesine rağmen halen gözlerinden okunabiliyordu. Ölenler bir tarafa birçok insan aylardır kayıptı, ne ölüsüne ne dirisine ulaşılabilinmişti. Kırgızlar Özbekleri suçluyor, Özbeklerse Kırgızları suçluyordu. Peki suçlu kimdi? 2000 den fazla masum insanın ölümüne yol açan, 10.000 lerce insanı mülteci durumuna düşüren, 100 lerce ev ve dükkanın yağmalanmasına sebep olan suçlu/lar kimlerdi?
Denize kıyısı olmayan Kırgızistan kuzeyde Kazakistan; batıda Özbekistan; güneybatıda Tacikistan ve güneydoğuda Çin Halk Cumhuriyeti ile komşu bir ülke. Ülkenin nüfusu beş milyon civarında. Son yıllarda nüfusu ekonomide yaşanan kötü gidişattan dolayı biraz azalmış durumda. Kırgızlar bizim Almanya’ya 1961 yılından itibaren vermiş olduğumuz ekonomik göç misali başta Rusya ve Kazakistan olmak üzere birçok ülkeye göç etmişler ve bu göç halen devam etmekte. Yani Kırgız halkı dışarıda kazanıyor içeride tüketiyor.
Kırgızistan doğalgaz ve petrol kaynakları gibi önemli tabii kaynaklardan yoksun bir ülke. Zenginlik ülkede sadece % 5 lik bir kesimin elinde. Elbette bir ülkenin zengin olması sadece tabii zenginlikleriyle ölçülmemeli. Böyle bir yaklaşım Japonları dünyanın en fakir ülkesi yapardı sanırım. Bu fakirliğe 2005 yılındaki Lale devriminden – darbeden itibaren devam ede gelen istikrarsızlık eklenince ülke daha da geriye gitmiş durumda. Nasrettin hocanın değimiyle eşekten düşenin halini eşekten düşen anlar misali bu istikrarsızlığı ve ülkeyi onlarca yıl geriye ket vurduran darbeleri milletimiz çok iyi bilir.
Ülke ekonomik ve coğrafik doğal yapısı itibariye Kuzey ve Güney olarak ikiye bölünmüş durumda. Toprakların yaklaşık % 76 sı dağlık alan. Kuzeyden güneye geçmek için rakımı 2000 metreyi aşkın dağlardan ve vadilerden geçmek zorundasınız. Normalde 4-5 taksiyle saatte kat edilebilecek yollar 14-15 saatte kat edilebilmekte. Sovyetler Birliği döneminde Kazakistan ve Özbekistan üzerinden dolanarak trenle- demiryoluyla sağlanan ulaşım şimdiki sorunlar nedeniyle artık sağlanamıyor. Etnik dağılım olarak Kuzeyde Kırgızlar, güneyde ise Özbek nüfus daha ağırlıkta. Özbekler millet olarak Kırgızistan da hatta tüm Orta Asya da ticaretle meşgul ve pazarlara hakimler. Bu durum Özbeklere ayrı bir zenginlik katmış durumda ve diğer Türki halkların gıpta damarlarını oldukça tahrik etmekte.
Kırgızistan’a dair 1990 – 2005 yılları arasındaki süreci daha önce Ozan Yayıncılıktan ve Altın Kalem Yayınlarından çıkan iki eserimde detaylı irdelemiştim. Konunun detaylarını bu kitaplarıma havale ederek son olayları kısaca özetlemek istiyorum.
Olaylar nasıl başladı?
7 Nisan 2010 tarihinde başlayan son olaylar düşe kalka geçen 5 yılın ardından tüm Dünyanın dikkatini tekrar Kırgızistan’ın üzerine çekti. Yaşanan olaylarda resmi açıklamalar bir tarafa halk tarafından 2000 den fazla Kırgız ve Özbeğin öldüğü dillendiriliyor.
2005 yılında Amerikanın desteğiyle görevi devralan Bakiyev hükümeti giden geleni aratır misali Akayevi mumla arattı. Yakın aile eşrafını kayıran ve önüne çıkan tüm kişileri öldürterek veya baskıyla bertaraf eden Bakiyev ailesiyle birlikte Kırgızistan’ın en hızlı zengin olan ailesiydi. Esasında Amerikan yanlısıydı. Fakat bölgede Rusya’yı gözetmeden hiçbir adım atılamayacağını ön göremedi. Rusya ABD ordusuna ait bölgedeki üstleri Kırgızistan’ın kapatmasını talep ediyordu. Bunun için hatta Kırgızistan’ın tüm dış borcunun dahi ödeneceğine dair söz verildiği söylenmekte. Fakat Bakiyev üstleri kapatmayı başaramadı (Amerika’dan daha fazla para aldığı iddia ediliyor).
Bakiyevin Amerikan yanlısı tavrı, halkına zulmü ve halkın aşırı yoksulluğu, ülkeyi kavuran rüşvet ve muhalefete Rusya’nın verdiği destekle 06/04/2010 Talas eyaletinde Bakiyeve karşı bir miting yapıldı. Talas mitingini ertesi gün Bişkekteki miting takip etti. Mitinge katılanlar sonradan anlaşılacağı gibi paralı kışkırtıcılardan başkaları değildi. Demokratik bir havayla başlayan miting çok geçmeden yağmaya dönüştü. Türklere ait büyük bir marketin (Beta)yağmalanmasından sonra Telekomünikasyon kurumu ele geçirildi ve Radyo-TV yayınlarına el konuldu. Bu arada Talas eyaletinde aynı gün merkezi basılarak ele geçirilen silahlarla muhalifler sokakları ele geçirdi. Olayları yatıştırmak için bölgeye gelen içişleri bakanı Moldomusa Kangantiev olay yerinde ağır yaralanarak hastaneye kaldırıldı. Olaylar sonucunda Bişkek”te Kurmanbek Bakiyev”in yönetimi devrildi. Muhalefet, geçici bir yönetim kurarken, başına eski dışişleri bakanı Roza Otunbayeva geçti.
Kırgızistan da yaşanan bu olaylar güneyde yönetim boşluğu oluşturdu. Özbek asıllı eski milletvekili Kadırcan Batırov güneydeki – Celalabat Özbeklerini teşkilatlandırdı. Oş şehrinde Özbekçe yayın yapan televizyonlarda Kırgızları kışkırtıcı ifadeler kullanarak konuşmalar yaptı. “Bugünü 20 yıldır bekliyorduk. Özbekler, isyan edin. Kırgızistan”ı Kırgızlar kontrol edemiyor, iktidarı kendi ellerimize geçirmeliyiz.” gibi ifadeler kullandı.” Geçici hükümet Batırov”la görüşmek üzere Celalabad”a bir heyet gönderdi. Heyete ateş açıldı 3 kişi olay yerinde, 1 kişi ise hastanede hayatını kaybetti. Bununla birlikte Celalabad güvenlik sorumlusu Kubatbek Baybolov olaylar yaşanırken devlet televizyonundan yaptığı açıklamada, cinayetlerin keskin nişancılar tarafından işlendiğini, saldırganların siyah ciplerle gelerek Kırgızlara ve Özbeklere taraf gözetmeden ateş açtıklarını, iki kardeş halkı birbirine düşürdüklerini bildirdi.
Olaylar Oş şehrine nasıl sıçradı?
Celalabat şehrinde karışıklık devam ederken Oş şehrinde tedirginlik hakimdi. Taki Oştaki bir üniversite öğrenci yurdunda 2 Özbek genç tarafından bir Kırgız kıza tecavüz edilene kadar. Bu olayla Oş şehrinde etnik çatışma baş gösterdi. Yakalanan Özbek suçlular Polise verdikleri ifadelerde para karşılığında bu suçu işlediklerini itiraf ettiler. Gece saat 2-3 sularında Özbek imamların görev yaptığı camilerde ezan okunarak Özbek halkı Kırgızlara karşı kışkırtıldı. Camilerin çoğundan daha sonraki aramalarda yüklü silah ve cephaneler bulundu.
Büyük Özbekistan hayali olaylarda nasıl kullanıldı?
Güney Kırgızistan’a yaptığımız bu yardım seyahatinde olayları yaşan Kırgız halkın dillendirdiği konulardan biriside, Özbeklerin son 1-1,5 yıldır sistemli bir şekilde silahlanmakta olduğu. Özbekler kurmuş oldukları sözde yardım dernekleri vasıtasıyla topladıkları paralarla sistematik bir şekilde silahlanmışlardır. İlgili silahlanma Özbekistan İslami Hareketi (ÖİH) lideri Tahir Yoldaşev büyük Özbekistan hilafet devleti paralelinde Kırgızistan’ın güneyini Özbekistan’a bağlama yönündedir. Yapılan incelemelerde son bir yılda güneyde satılan silahların % 80’i Özbek muhalifler tarafından satın alındı. Kurulan Özbek yardım dernekleri şehrin özellikle Özbeklerin yoğun yaşadığı mahallelerine SOS yazarak yapılacak ayaklanmada Özbekistandan kalkan uçakların SOS yazan mahalleleri bombalamamaları amaçlandı. Gece 2-3 sularında okunan ezan vasıtasıyla başlayan ayaklanma hadisesi şayet başarılı olsaydı Özbekistan’ın Kırgızistan’ın güneyini bombalayacağı halk arasındaki teorilerden.
Kırgızistan da yaşanan bu olayları sağlıklı anlayabilmemiz için esasında iç ve dış faktörler olarak ele alarak irdelememiz gerekiyor. İlerleyen günlerde nasipse böyle bir yazı kaleme almak istiyorum.
—————————————————————————-
Kırgızistan, başkent Bişkek dahil 8 eyalete (oblast) ayrılmıştır.
1. Bişkek (eskiden Frunze)
2. Batken (Batken)
3. Çuy (Tokmok)
4. Calal-Abad (Celal-Abad)
5. Narın (Narın)
6. Oş (Oş)
7. Talas (Talas)
8. Issık-Köl (Karakol)
Kırgızistan topraklarına hakim olan devletler:
Göktürk Kağanlığı
Karahanlı Devleti
Moğol İmparatorluğu
Çarlık Rusyası
Sovyet Sosyalist Cumhuriyetler Birliği
Kara-Kırgız Özerk Bölgesi
Kırgız Özerk Sovyet Sosyalist Cumhuriyeti
Kırgız Sovyet Sosyalist Cumhuriyeti
Kırgızistan Cumhuriyeti
